Het elektriciteitssysteem ondergaat een snelle transformatie. Nu er steeds meer hernieuwbare energie op het net komt, is flexibiliteit net zo waardevol geworden als productie zelf. Balanceringsmarkten staan centraal in deze verandering en bieden nieuwe inkomstenmogelijkheden voor batterijen, zonne-energie-exploitanten en flexibele assets zoals WKK.
Dit artikel geeft een overzicht van het Europese balanceringskader, de geschiedenis en de belangrijkste producten — waaronder FCR, aFRR, mFRR en onbalansafrekening. Ook wordt uitgelegd hoe initiatieven zoals PICASSO en MARI de toekomst van flexibiliteit vormgeven en wat dit betekent voor Nederlandse bedrijven.
Historische Context
Traditioneel werden balanceringsdiensten geleverd door grote conventionele elektriciteitscentrales. Zij konden hun output verhogen of verlagen om de vraag te matchen. Met de opkomst van intermitterende hernieuwbare bronnen zoals wind en zon werden deze diensten schaarser — juist op het moment dat ze noodzakelijker werden.
Daarom hebben transmissiesysteembeheerders (TSO’s) zoals TenneT in Nederland en ENTSO-E op Europees niveau de balanceringsmarkten heringericht om deelname open te stellen voor nieuwe technologieën, waaronder batterijen, aggregatoren en decentrale energiebronnen.
Belangrijkste Marktplatforms: ENTSO-E, EPEX, PICASSO en MARI
Om te begrijpen hoe balancering werkt, is het nuttig de belangrijkste platforms te kennen die deze markten organiseren:
• ENTSO-E is het Europese netwerk van transmissiesysteembeheerders. Het stelt gemeenschappelijke regels vast en zorgt ervoor dat balanceringsmarkten in verschillende landen op elkaar zijn afgestemd en kunnen samenwerken.
• EPEX Spot is de handelsbeurs waar elektriciteit dag vooruit en intraday wordt verhandeld. Door te handelen op EPEX kunnen marktpartijen hun onbalansen al minimaliseren voordat ze real-time optreden.
• PICASSO is een Europees project gericht op de integratie van de aFRR-markt. Dankzij PICASSO kan een flexibel asset in Nederland worden geactiveerd om het net in Duitsland, België of elders in balans te brengen. Dit creëert een veel grotere en meer liquide markt.
• MARI is het zusterproject voor mFRR en streeft naar harmonisatie van handmatige balancering in heel Europa.
Samen breken deze initiatieven nationale silo’s af en creëren ze één grote Europese markt voor flexibiliteit — wat meer kansen betekent voor batterijen, WKK en andere flexibele assets.
De Belangrijkste Producten
Balanceringsmarkten zijn opgebouwd rond een set van producten. Elk product heeft zijn eigen doel, tijdshorizon en technische vereisten:
• Frequency Containment Reserve (FCR): De eerste verdedigingslinie wanneer de frequentie afwijkt van 50 Hz. Activering gebeurt automatisch binnen seconden (tot 30) en de dienst moet minstens 15 minuten worden volgehouden. Batterijen passen hier uitstekend omdat ze direct kunnen reageren.
• Automatic Frequency Restoration Reserve (aFRR): Wordt gebruikt om de frequentie terug te brengen naar de nominale waarde en om balancering tussen landen te coördineren. Assets ontvangen een automatisch controlesignaal van de TSO en moeten binnen 5 minuten volledig vermogen leveren. Activeringen duren meestal 5–15 minuten maar kunnen langer zijn. Real-time communicatie en gegarandeerde beschikbaarheid zijn essentieel.
• Manual Frequency Restoration Reserve (mFRR): Behandelt grotere onbalansen op een langzamer tijdsbestek. Hier roept de TSO assets handmatig op, met een typische activeringstijd van ongeveer 12,5 minuten in Nederland. Activeringen kunnen een kwartier tot meerdere uren duren. CHP/WKK-eenheden en flexibele vraag worden vaak in deze markt gebruikt.
• Imbalance Settlement: Elke marktdeelnemer moet zijn portfolio in balans houden. Afwijkingen worden afgerekend tegen onbalansprijzen — wat kan leiden tot boetes als je de onbalans verergert, of extra inkomsten als je positie het systeem helpt.
Hoe Wordt Betaald?
Inkomsten in balanceringsmarkten komen uit drie hoofdbronnen:
• Capaciteitsbetalingen voor simpelweg beschikbaar zijn met een bepaald aantal MW.
• Activeringsbetalingen voor de daadwerkelijk geleverde energie tijdens een inzet.
• Onbalansvoordeel, waarbij slimme positionering in dag- en intradayhandel je laat profiteren van verschillen in onbalansprijzen.
Vereisten om Deel te Nemen
Niet elk asset kan zomaar deelnemen aan de balanceringsmarkt. Deelnemers moeten aan verschillende vereisten voldoen:
• Een real-time telemetrielink met TenneT.
• Het doorstaan van prestatietests om activeringssnelheid en betrouwbaarheid te bewijzen.
• Voor kleinere spelers: samenwerken met een aggregator die assets bundelt.
• De juiste vergunningen en registraties bij EPEX en TenneT.
Rol van Batterijen, Zonne-energie en WKK
• Batterijen zijn de natuurlijke fit voor FCR en aFRR vanwege hun directe respons, modulaire grootte en nauwkeurige regelbaarheid.
• Zonne-PV kan niet direct deelnemen aan balancering, maar in combinatie met batterijen kan overtollige productie worden verschoven naar deze markten.
• WKK/CHP-eenheden zijn zeer geschikt voor mFRR en kunnen, in combinatie met batterijen, ook toegang krijgen tot aFRR.
Vooruitblik
Tegen 2030 verwacht TenneT dat de Nederlandse flexibele capaciteit zal groeien van slechts 11 GW in 2022 naar bijna 26 GW. Alleen al batterijen worden voorspeld te groeien naar 5 GW standalone en 1 GW gekoppeld. Met Europese integratie via PICASSO en MARI zullen Nederlandse bedrijven die vandaag in flexibiliteit investeren toegang hebben tot steeds meer liquide en lucratieve markten.
Enerflux Visie
Bij Enerflux geloven we dat deelname aan balanceringsmarkten niet als een optionele extra moet worden gezien, maar als een kerninkomstenstroom voor kassen, industriële locaties en andere grote energiegebruikers. Door zonne-energie, WKK en batterijsystemen te combineren, leveren we turnkey-oplossingen die deze kansen ontsluiten en tegelijkertijd zorgen voor naleving van TenneT- en ENTSO-E-vereisten.
Van haalbaarheidsstudies en subsidieadvies tot installatie, integratie en langetermijnbeheer helpen wij bedrijven door de complexiteit van balanceringsmarkten te navigeren — en volatiliteit om te zetten in winst.